Iedereen was boos op mensen die, uren voordat de lockdown begon, nog snel even uit hun dak gingen op het Plein. Waarom? Ik denk omdat velen de feestgangers egoïstisch vonden. Die dachten vooral aan hun eigen genot en niet aan de schade die ze daarmee wellicht aan anderen toebrachten.

En dat is precies wat Corona van ons vraagt: Jezelf gewoontes, gemakken en pleziertjes ontzeggen om zo het virus te bestrijden. Eigenlijk is het een oud politiek vraagstuk dat we bijna overal tegenkomen: in hoeverre ben je bereid een persoonlijk recht in te leveren opdat we er met zijn allen beter van worden?

De beroemde theorie tragedy of the commons stelt dat dit niet vanzelf gaat. Deze theorie gaat over boeren die hun koeien op een gemeenschappelijke groene weide laten grazen. Als een van die boeren een extra koe koopt, verkoopt hij meer melk en verdient dus meer geld. Wat hij echter niet beseft: door die extra koe wordt er ook meer gras weggegrazen. Als nu alle boeren steeds meer koeien kopen, verandert de groene weide langzaam in een dorre zandvlakte. Moraal van het verhaal: de boeren hebben wel oog voor hun stijgende inkomsten maar niet voor de collectieve kosten. Daarom moet je ófwel de weide verdelen zodat iedere boer zijn eigen stukje grond heeft, ófwel er is een overheid nodig die de weide gaat beheren en, bijvoorbeeld, het aantal koeien gaat reguleren.

Op deze theorie is de nodige kritiek gekomen. Het stelt de boeren – die hier natuurlijk symbool staan voor alle mensen – voor als types die blind hun materiële kortetermijnbelang najagen en geen oog hebben voor de omgeving. Maar zo zitten mensen niet in elkaar. In werkelijkheid zijn er voorbeelden te over van mensen (en ondernemingen) die zelf een stapje terug doen ten gunste van het collectief.

De Coronacrisis laat dit ook zien. Het overgrote deel van de Nederlanders houdt zich aan regels waar ze individueel last van hebben maar ten goede komen aan het collectief. En gelukkig maar. Maar de motivatie om jezelf beperkingen op te leggen kan door twee oorzaken verminderen.

Ten eerste als niet helder is wat de adviezen precies inhouden. Onduidelijke voorschriften bevorderen niet de naleving ervan. De verwarring die tijdens en kort na de zomer ontstond leidde vermoedelijk tot minder aanpassing. Ten tweede moet de overheid mensen die zich níet aan de regels houden, ook straffen. Als jij je netjes aan de regels houdt maar je ziet dat de buurman ongestraft de teugels laat vieren, verkleint dat de discipline.

Tijdens de eerste golf zagen we dat verreweg de meeste mensen hun verantwoordelijkheid namen. Dat is echt niet zomaar verdwenen. Met duidelijke regels en handhaving als mensen – zoals de feestgangers op het Plein – er een potje van maken kunnen we Corona ‘samen’ de baas worden.