Er wordt meer gestolen dan winst gemaakt, huilt topman Ton van Veen van Jumbo supermarkten in alle televisiejournaals. Vind je het gek? ‘De gelegenheid maakt de dief’, zegt een oud spreekwoord. 

Ik ben bepaald niet helderziend, maar ik zag die bui al hangen toen ik zomer 2021 bij een Albert Heijn in Loosdrecht voor het eerst met het fenomeen van de zelfscankassa kennis maakte. 

Het is onzinnig om de toenemende diefstal bij supermarkten te wijten aan de gestegen prijzen. Bedrog zit in de menselijke aard. Een voetbalvriendje van mij exploiteerde vroeger condoomautomaten en hield daar zakken vol Turkse liramunten en carrosserieringen aan over; metaal dat qua formaat en gewicht aardig met onze gulden overeen kwam en een fractie van die waarde had.  

Bij horeca-groothandel VEN-Sligro werd eens een bekende topkok betrapt, die een blik peperdure Belugakaviaar in een 5 literemmer mayonaise had verstopt. Doordat de kaviaar was voorzien van een alarmsticker liep de BN’er tegen de lamp. Misschien deed hij het niet eens voor ’t geld, want hij verdiende dik met zijn kookschriftjes en tv-programma’s, maar ging het gewoon om de spanning. 

Loonkosten

De noodkreet van de Brabantse grootgrutter is opmerkelijk. Want terwijl ze bij Jumbo de eerste zelfscankassa’s een paar jaar terug installeerden, waren ze bij het Amerikaanse Wallmart die dingen alweer aan het verwijderen. De bezuiniging op personeel - want het gaat echt niet om het gemak voor de klant, maar puur om op loonkosten te besparen - woog in de VS financieel niet op tegen de exorbitante stijging van het aantal diefstallen.

Ik moest meteen denken aan de introductie van de stempelautomaten in tram en bus halverwege de jaren zestig. Voor die tijd had je conducteurs bij wie je een kaartje kocht. Er bestonden in die tijd geen zwartrijders. Er werd ook niet met messen in de zittingen gesneden, er werd geen graffiti op de wanden of ramen gespoten en niemand legde ongegeneerd zijn smerige voeten op een stoel.

Hoe zou de balans eruit zien als je de loonkosten van die conducteurs afzet tegen de zwartrijders, de vernielingen, de noodzakelijke camerabeveiliging en de ‘overvalteams’ die de kaartjes komen controleren? Dan tel ik nog niet mee de kosten van WW-uitkeringen voor alle conducteurs die ineens zonder baan raakten; niet direct een groep met een geweldige vooropleiding die makkelijk elders aan de bak kwam.

Sfeer

En het gaat om meer dan een simpele kosten-baten-analyse. De gemoedelijke sfeer, de behulpzaamheid bij een passagier met een kinderwagen, de informatie bij welke halte je ’t best kon overstappen, het gevoel van veiligheid tegenover de agressie die verrassingscontroles kennelijk oproepen; dat alles laat zich niet in geld uitdrukken. 

Precies dat speelt nu ook weer bij de zelfscankassa’s. Klanten die een controle ten deel valt, willen nog wel eens boos worden. Ze balen van het oponthoud, ze balen dat ze weer van alles uit hun tas moeten halen, ze zijn gekrenkt in hun beleving van diefstal worden verdacht. Wat die arme jongens en meisjes van ’t winkelpersoneel dan niet allemaal naar hun hoofd krijgen.

En dan zijn er ook nog de misverstanden, menselijke fouten en twijfelgevallen. Iemand ontdekt bij de zelfscan hot ketchup te hebben gepakt in plaats van de gewone en zet het flesje even opzij. Je kiest abusievelijk het verkeerde type croissant op het scherm. Of die mevrouw die met een jengelend kind aan haar hand per ongeluk twee in plaats van vier bakjes sushi aanslaat.

Beloning

De tegenwoordige Jumbobaas speelt nu in al zijn slimheid met het idee om mensen die bij een controle alles keurig hebben aangemeld juist een kleine beloning te geven. Nou dat zal wel helpen. Belonen wat gewoon de normaalste zaak van de wereld behoort te zijn? Is dat niet de wereld op zijn kop?

Ik ben wel eens door een kassière op mijn vingers getikt, omdat ik een krat Spa op dat uitklaprekje aan de winkelwagen vergat af te rekenen. Met een kop als een boei stamelde ik excuses. Ik had het gewoon letterlijk over het hoofd gezien. 

Bij een zelfscankassa kreeg ik onlangs controle en was alles keurig in orde. Vervolgens pakte ik mijn tas met boodschappen om bij het hekje te merken dat ik geen kassabon had om ’t poortje te openen. ‘U moet nog wel betalen meneer!’, riep de winkelmedewerkster die me net had gecontroleerd me toe. Door die steekproef was ik totaal vergeten de PIN-betaling alsnog af te ronden. We schoten allebei in de lach. Ik voelde me echt een verstrooide professor.

Action

De afgelopen tijd zag je het aantal kassa-medewerkers overal steeds kleiner worden. Maar bij Action kunnen ze kennelijk sneller rekenen en zijn ze alweer op hun schreden teruggekeerd. Het zal me niet verbazen als bij AH, Jumbo en Hoogvliet de zelfscankassa’s nog sneller verwijderen, dan dat ze zijn geïntroduceerd.

Hoewel ze bij Jumbo natuurlijk nog één troef achter de hand hebben: ze kunnen te rade gaan bij Frits van Eerd. Die moest najaar 2022 als hoogste baas van Jumbo verdwijnen omdat bij een inval door de FIOD bleek dat hij tonnen aan zwart geld in huis had. Kijk, zo’n Van Eerd weet natuurlijk als geen ander hoe je crimineel gedrag moet aanpakken. Want naast ‘De gelegenheid maakt de dief’ is er nog een oud gezegde: ‘Met boeven vang je boeven’.