Die afhangende mondhoeken ☹️ van VVD-leider Dilan Yesilgöz zijn sinds de verkiezingsuitslag nog verbitterder geworden. Ook al forceert ’t politieke draaikontje krachtige taal, de teleurstelling spat van haar gezicht. Weken lang heeft ze ons “Ik sta naast U” toegeschreeuwd. Maar wie staat er nu nog naast Dilan? Zij krijgt van alle kanten de zwarte piet toegespeeld: voor het feit dat de VVD tien zetels is geslonken, voor het feit dat zij de weg heeft geplaveid voor Wilders.

Bij Timmermans en Jetten zijn de druiven niet minder zuur. Het linkse zwaargewicht liet als slecht verliezer zijn emoties de vrije loop, maar kan zich in elk geval nog troosten met groei van de Groen Links/PvdA-combi. En Rob Jetten heeft zwaar ingeleverd, maar komt er een stuk beter vanaf dan de peilingen eerder aangaven.

Een groot deel van Nederland, maar ook Brussel en andere buitenlanden, raakte in shock toen de eerste exitpoll aangaven dat de PVV de grootste partij van Nederland werd. Het was ook veelzeggend dat Viktor Orbán als een van de eerste staatshoofden Wilders feliciteerde, dat de Russisch televisie laaiend enthousiast reageerde en ook Marine Le Pen haar vriend Geert de volgende dag alle lof toezwaaide.

Het imago van het door de eeuwen heen zo tolerante, gastvrije landje aan de Noordzee lag wereldwijd echter in één klap aan duigen. De buitenlandse tv-journaals vielen over elkaar heen. De partij van kopvoddentax, van minder minder Marokkanen, van Koran- en moskee-verbod en pro-Poetin staat ineens aan het roer. 

Nu kun je je afvragen of dat tolerante, gastvrije imago wel zo terecht was. In de jaren dertig werden Duitse joden op de vlucht voor de nazi-terreur aan de grens onbarmhartig teruggestuurd. En dat lag niet eens aan de NSB (die aanvankelijk ook joodse aanhang telde), maar aan de katholieke minister van Justitie Goseling. Alleen wie kon aantonen daadwerkelijk in levensgevaar te verkeren en over voldoende financiën beschikte, kwam binnen. 

Naarmate de repressie in Duitsland toenam - de joden waren immers de schuld van alle problemen - en de toestroom van asielzoekers onstuimig groeide, werd in 1939 kamp Westerbork (ruim voor de Duitse bezetting) gebouwd als het Ter Apel van toen. Op last van koningin Wilhelmina niet in Ermelo, maar op flinke afstand van haar buitenverblijf Het Loo.

Debatten

Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2010 organiseerde ik als hoofdredacteur van weekkrant Den Haag Centraal drie debatten in Theater a/h Spui. Dankzij de samenwerking met RTV West zijn er nu nog filmregistraties op YouTube terug te vinden. Het eerste debat had als thema ‘Wie is er bang van de PVV?’. Want ’t was de eerste keer dat de omstreden partij aan gemeenteraadsverkiezingen meedeed. 

Op het podium zaten de lijsttrekkers van VVD, PvdA en D66 zelfverzekerd bijeen. Grote afwezige was Sietse Fritsma, de lokale PVV-voorman; hij had geen tijd. Niemand van de zittende partijen bleek bang voor de PVV. VVD-aanvoerder Sander Dekker (later minister onder Rutte III) grapte stralend dat hij slapeloze nachten had en soms wakker werd uit een nachtmerrie. Niet lang daarna kwam die nachtmerrie uit. De PVV maakte met acht zetels zijn entree in de raad en streefde in omvang de VVD voorbij. 

Wat politiek commentator Kees Boonman echter bij dit debat al voorspelde geschiedde: ‘onvrede-partijen’ bereiken doorgaans weinig. De achterban raakt snel teleurgesteld en - wanneer andere partijen bepaalde standpunten deels overnemen - wijkt men weer even makkelijk uit naar een andere club. In de Haagse gemeenteraad zakte de PVV sinds 2010 van acht zetels naar één. Groep De Mos, de partij van de in ongenade gevallen oud-PVV’er, bleek al snel aantrekkelijker voor ontevreden stadsgenoten.

De vraag ‘Wie is er bang voor de PVV?’ kon destijds volgens Boonman dan ook beter luiden: ‘Wie is er bang voor de kiezer? Voor de kiezer die niet meer in de oude politiek gelooft. Boonman stelde anno 2010 dat de opkomst van de PVV “misschien wel een zegen voor het stelsel was”; een stelsel waarin de traditionele partijen onvoldoende naar de mensen luisteren en zelfvoldaan de macht verdelen. De PVV kon er in zijn ogen voor zorgen “dat de winkel moest worden verbouwd”.

Dertien jaar later blijkt dat inzicht weer actueel. En nu niet op Haags niveau, maar landelijk en daarmee internationaal. Twee-komma-drie miljoen kiezers hebben hun onvrede kracht bijgezet. Onvrede over de zorg, de woningnood, de bestaanszekerheid en criminaliteit; volgens Wilders allemaal te herleiden tot migratie. Teleurgesteld in van alles en nog wat, verwachten die mensen van de man met het Mozart-kapsel dé oplossing.

Je hoeft niet eens honderd jaar terug te gaan om te zien dat in tijden van crisis hele meutes zich achter dubieuze leiders (zowel op links als rechts) scharen. En te vaak heeft dat desastreus uitgewerkt. Wereldwijd heeft onvrede tot intolerante, incapabele, dictatoriale en corrupte regimes geleid. En daar waren niet eens staatsgrepen voor nodig, het verliep de afgelopen decennia gewoon via verkiezingen. Zoals in Hongarije, de VS, Brazilië, de Filipijnen, Venezuela, Polen, Italië, Tsjechië en Argentinië.

Grofvuil

In het ene land pakt het minder erg uit dan in het andere. Ook bij populisten, kijk naar Italië, blijkt de realiteit voorafgaand aan de verkiezingen vaak een andere dan erna. Geert Wilders heeft bij het gedoogkabinet Rutte I al laten zien zijn grote beloftes net zo makkelijk bij het grofvuil te zetten als de collega’s van de traditionele partijen dat gewoon zijn.

Sterker, de meest heikele onderdelen uit zijn verkiezingsprogramma zette Wilders al in de ijskast vóór we naar de stembus gingen. Hij liet zich ineens van een milde kant zien en dat gaf veel ontevredenen - met name binnen de VVD - een laatste zetje. Maar nog overeind staat: weg uit de EU, afschaffing eigen risico zorgverzekering, AOW terug naar 65, afschaffen publieke omroep, geen steun aan Oekraïne, stoppen met ontwikkelingshulp als ook linkse hobby’s als cultuur en klimaat. En voor alles: grenzen dicht, migratie naar nul. 

Er zal in de rechtsstaat allemaal weinig van terecht komen. Zo er geen wetten en verdragen in de weg staan, dan leven er wel bezwaren bij de mogelijke coalitiepartners. De onmisbare Pieter Omtzigt is geen makkelijk mannetje. Met naar autisme neigende halsstarrigheid hecht de voormalig CDA’er aan wetten, fatsoen en degelijk onderbouwde cijfers. Met of zonder de VVD wordt het een heidens karwei een kabinet rond de PVV te smeden. Het zou niet voor ’t eerst zijn dat de grootste partij uiteindelijk toch bakzeil haalt.