Stel je voor dat je brein een orkest is. Bij de meeste mensen speelt het een redelijk samenhangend stuk, maar bij iemand met ADHD lijkt het alsof elke muzikant een ander nummer speelt, in een ander tempo. Deze innerlijke chaos is voor veel inwoners van Zoetermeer een dagelijkse realiteit. Een van de bekendste hulpmiddelen om orde in die chaos te scheppen, is methylfenidaat, dat veel mensen kennen onder de naam Ritalin.

Het middel is zo succesvol dat Ritalin kopen in Nederland voor veel mensen een manier is geworden om hun orkest weer in harmonie te laten spelen. Het medicijn fungeert namelijk als een dirigent die ervoor kan zorgen dat alle individuele muzikanten elkaar niet langer in de weg zitten.

Maar hoe werkt dat precies? Waarom is dit middel de dirigent die artsen het vaakst aanstellen? Het antwoord is geen magie, maar pure neurowetenschap. De effectiviteit van methylfenidaat zit in de manier waarop het de communicatie tussen de ‘muzikanten’ in de hersenen – de neuronen – verbetert. Het schrijft geen nieuwe muziek, maar zorgt ervoor dat het bestaande stuk eindelijk helder en in harmonie wordt gespeeld.

Een kijkje in het ADHD-brein
In ons breinorkest staat de ‘dirigent’ op de bok in de prefrontale cortex. Dit deel van de hersenen regelt de planning, concentratie en impulscontrole. De dirigent communiceert met de muzikanten via ‘bladmuziek’: de boodschapperstoffen dopamine en norepinephrine:
- Dopamine zorgt voor motivatie en focus.
- Norepinephrine regelt de alertheid en helpt afleidingen te negeren.

Bij ADHD is het alsof de bladmuziek te zacht wordt doorgegeven of te snel wordt opgeruimd. De communicatie stokt, waardoor muzikanten hun inzet missen, te vroeg beginnen of simpelweg de aanwijzingen van de dirigent niet horen. Dit resulteert in de bekende symptomen:
- Moeite met concentreren
- Impulsiviteit
- Een gevoel van constante onrust

Hoe methylfenidaat de balans herstelt
Methylfenidaat werkt door de ‘stagehands’ van het breinorkest (de dopamine- en norepinephrinetransporters) tijdelijk te blokkeren. Deze stagehands hebben normaal gesproken de taak om de bladmuziek snel weer op te ruimen nadat deze is gelezen. Door ze te vertragen, blijft de bladmuziek langer liggen, waardoor de muzikanten de aanwijzingen luid en duidelijk kunnen ontvangen. Het verbetert de communicatie, waardoor het orkest weer als een geheel kan functioneren.

Waarom is het de eerste keus?
Waarom grijpen artsen zo vaak naar dit specifieke dirigeerstokje? Simpelweg omdat het voor de meeste ‘orkesten’ het beste en het snelst werkt.
Studies tonen aan dat stimulerende middelen zoals methylfenidaat effectiever zijn dan niet-stimulerende alternatieven. Voor kinderen en jongeren wordt het bovendien als een zeer veilige en beproefde methode gezien.

De angst voor verslaving is begrijpelijk, maar onterecht bij medisch gebruik. Het is het verschil tussen een voedzame maaltijd die je urenlang stabiele energie geeft, en een suikerstoot die je een korte kick en daarna een crash bezorgt. De langzame, gecontroleerde afgifte van een Ritalin-tablet geeft de hersenen de stabiele ondersteuning die ze nodig hebben, zonder de snelle ‘kick’ die verslavend werkt.

De keuze in werking
De ‘dirigent’ methylfenidaat komt in twee stijlen: een voor de korte sprint en een voor de lange marathon. De kortwerkende variant is als een gastdirigent voor een paar uur; het effect is snel merkbaar, maar ook weer snel voorbij. Artsen gebruiken deze versie vaak in het begin om te zien of de aanpak werkt en hoe het orkest reageert.
Het doel is echter vaak om over te stappen op de langwerkende variant. Deze fungeert als een dirigent die de hele dag op de bok staat, voor een stabiele en gelijkmatige uitvoering van de ochtend tot de avond. Deze aanpak voorkomt de pieken en dalen en biedt een constantere ondersteuning, wat voor rust en voorspelbaarheid zorgt in het dagelijks leven.

De rol van genetica en een persoonlijke aanpak
Elk breinorkest is uniek. Sommige hebben van nature meer of minder ‘stagehands’ die de bladmuziek opruimen; dit is deels genetisch bepaald. Daarom zal de ‘dirigent’ bij de een wat subtieler moeten bijsturen dan bij de ander. Dit verklaart waarom de behandeling met methylfenidaat een persoonlijk insteltraject vereist.
Een arts zoekt samen met de patiënt naar de perfecte dynamiek: de juiste dosering die het orkest in harmonie brengt zonder de muzikanten te overstemmen. Dit delicate proces van afstemming is de reden waarom professionele begeleiding onmisbaar is.

De muziek laten klinken
Methylfenidaat is dus geen magische pil die van een amateurband een filharmonisch orkest maakt. Het is een meester-dirigent die een chaotisch, maar talentvol orkest helpt om de muziek te spelen die er altijd al in zat.
De wetenschappelijke onderbouwing maakt duidelijk waarom dit middel zo’n belangrijke rol speelt in de behandeling van ADHD. Voor mensen die hiermee te maken hebben, is het de sleutel tot het laten klinken van de harmonie in hun eigen hoofd.