''Met vereenvoudiging komen we er niet. Alleen een voorwaardelijk basisinkomen kan een volgende toeslagenaffaire voorkomen", aldus Robert Valentine (foto) de voorman van de Libertaire Partij.
Dat ons huidige toeslagenstelsel een wirwar van complexe regelgeving is, is niks nieuws aan de horizon. Dat politici pleiten voor vereenvoudiging evenmin. Maar door het oude systeem in een nieuw jasje te steken lossen we de problemen niet op. Het wordt tijd dat de overheid dit dure en onwerkbare rondpompstelsel opdoekt en koers zet voor een voorwaardelijk basisinkomen.
Ons huidige stelsel is een jungle van terugvorderingen en nabetalingen en leidt tot veel onzekerheid bij mensen. Bovendien wordt er erg veel verwacht van degene die de toeslag moet aanvragen. Als het misgaat, word je weggezet als fraudeur. Ook wanneer slechts sprake is van een administratieve fout. Het is begrijpelijk dat de politiek fraude wil aanpakken, maar burgers die te goeder trouw zijn mogen daar niet de dupe van worden.
De politiek heeft verschillende scenario’s geschetst om het huidige stelsel te verbeteren. Zoals het verhogen van het minimumloon en het rechtstreeks betalen van de toeslagen aan de instanties waar ze uiteindelijk voor bedoeld zijn (zorgverzekeraar, kinderopvang of woningcorporatie). Ook wordt er gedacht aan het niet meer inkomensafhankelijk maken van de toeslagen, een idee dat eerder uitgaat van minder dan meer vertrouwen in de mens. Ook los je hiermee het probleem van ingewikkelde loketten niet op.
Het concept van het voorwaardelijk basisinkomen is geïntroduceerd door de rechts liberale econoom Milton Friedman (foto hieronder). Wat moet een rechtse econoom met een ogenschijnlijk ‘links’ idee? Volgens zijn theorie kan de overheid zich beter niet te veel met sociale zekerheid bemoeien. Maar als ze het dan toch doet, dan liever via een stelsel van negatieve inkomstenbelasting.
Het voorwaardelijk basisinkomen is een ondergeschoven kindje in de fiscaliteit. In tegenstelling tot een universeel basisinkomen dat een bedrag toekent aan iedereen, werkt het voorwaardelijk basisinkomen als een negatieve inkomstenbelasting. Mensen beneden een bepaald inkomensniveau betalen geen belastingpercentage, maar ontvangen een percentage. Het is een slimme manier om het belastingsysteem simpeler én rechtvaardiger te maken. Bovendien ondervangt het voorwaardelijk basisinkomen het morele probleem van het universeel basisinkomen: waarom zou een Quote 500 miljonair overheidshulp moeten krijgen?
In 2019 kwam het kabinet met een eindrapportage voor alternatieven voor het toeslagenstelsel. Dit rapport liet geen twijfel over de nadelen van de toeslagenmolen. Het rapport presenteerde enkele mogelijkheden tot vereenvoudiging via bestaande instrumenten. Een in het oog springend voorbeeld is de basisbehoeftentoeslag: alle bestaande toeslagen gebundeld in één toeslag. Wie denkt dat dit een aantrekkelijk alternatief is komt bedrogen uit. De basistoeslag kent vele voorwaarden voor verschillende onderdelen. Burgers zullen per onderdeel worden getoetst of zij in aanmerking komen. Wil je een aanvraag doen, dan sta je voor een enorme drempel.
Het is veel effectiever en rechtvaardiger om inkomensondersteuning onafhankelijk te maken van verschillende levenssituaties. Het enige dat zou moeten tellen is dat je niet genoeg verdient om volwaardig mee te kunnen draaien in de maatschappij. Zo’n beetje het hele overheidsapparaat is bedoeld om mensen die iets niet kunnen betalen te ondersteunen, of dat nu zorg, onderwijs of de huur betreft. Waarom dan zo moeilijk doen en mensen niet datgene geven wat ze eigenlijk echt missen: een hoger besteedbaar inkomen. Daar hoeven geen hele ministeries voor ingericht te worden. Kunnen we het controle- en administratieve apparaat deels weer aftuigen. Minder loketten en minder ambtenaren die tandenborstels moeten tellen.
Door: Saskia van Balen, kandidaat (nr 9) voor de LP.